Karolina Brylska, Mateusz Patera

Komunikowanie w świecie aplikacji - zapowiedź VIII OKMM

Komunikowanie to bycie w kontakcie z ludźmi i otaczającym światem. Jak pisze Marian Golka, „nie ma społecznych interakcji bez komunikowania”[1]. Relacje międzyludzkie powstają i trwają dzięki komunikowaniu. Z jednej strony proces komunikowania jest zasadniczym insygnium, motywem ludzkiego bytu w relacji ze społeczeństwem. Z drugiej, dzięki komunikowaniu mamy możliwość wyrażania ekspresji, emocji, kultury, czyli atrybutów zarezerwowanych dla ludzkiego gatunku[2].

Biorąc pod uwagę opisywane w literaturze funkcje i modele komunikowania (Shannon i Weaver, Lasswell, Searle, Austin, Katz i Lazarsfeld, Jacobson i in.) można określić kilka sposobów rozumienia tego procesu[3]. Wśród nich nie sposób pominąć definicji mówiących o komunikowaniu jako o: przekazywaniu¬¬ informacji, oddziaływaniu na innych, pomocy w zrozumieniu kultury, świata i siebie, tworzeniu interakcji, czy w końcu gromadzeniu i przekazywaniu doświadczeń, a w konsekwencji tworzeniu kultury i wspólnoty.

Technologiczny postęp, globalizacja, konwergencja i mediatyzacja zmieniają sposoby percepcji świata przez człowieka. Wielokrotnie dyskutowane i analizowane pojęcia kultury słowa i kultury obrazu w obliczu nowoczesnych technologii zyskują nowy kontekst interpretacyjny. Jednym z kluczowych nowoczesnych narzędzi technologicznych staje się aplikacja. Słowo aplikacja – pomimo częstego wykorzystywania – nie jest definiowane jednoznacznie. Przyjmuje się, że aplikacja, rozumiana w kategoriach oprogramowania informatycznego[4], to konkretny, ze względu na oferowaną użytkownikom funkcjonalność, element oprogramowania użytkowego. Wiadomo również, że aplikacja to rodzaj platformy, w której odbiorca wykorzystuje nie tylko jak dotychczas zmysł wzroku czy słuchu, ale także angażuje się przez dotyk i mowę. Wreszcie aplikacja to także określone narzędzie, domknięte, zintegrowane rozwiązanie dedykowane określonemu problemowi lub procesowi.

Nawet tak wstępne i ramowe rozumienie narzędzia i (stwierdźmy hipotetycznie) zjawiska, fenomenu, jakim jest aplikacja, tworzy przestrzeń do rozważań o naturze i społecznych konsekwencjach działania aplikacji.

Reagujące na dotyk telefony, telewizory z możliwością sterowania za pomocą wzroku i wskaźnikami wyposażonymi w podczerwoną wiązkę światła, tablety, przenośne komputery z podłączeniami do globalnej sieci umożliwiające użytkownikom dostęp do świata aplikacji. Wielkie zainteresowanie tego typu programami wyrażają liczby pobrań w oficjalnych sklepach systemów mobilnych. W Google Play (sklep z aplikacjami systemu Android) rekordzistami pod względem instalacji są Facebook, Messenger, Instagram i WhatsUp – ich liczba dla każdej z wymienionych mieści się w przedziale miliard – pięć miliardów (twórcy i dystrybutorzy nie podają dokładnych statystyk). Inne systemy oparte na środowisku aplikacyjnym to Windows (Microsoft) oraz systemy Apple – iOS, macOS. W nich również najczęściej pobierane są aplikacje mediów społecznościowych. Co zatem decyduje o tak dużej popularności aplikacji i czy można założyć, że jesteśmy dopiero na początku ery dominacji aplikacji czy też to tylko chwilowy, krótkotrwały trend technologiczny?

Wydaje się, że użytkownik, który korzysta z aplikacji z udziałem czterech zmysłów powinien zaangażować się niewspółmiernie bardziej niż w przypadku wykorzystywania dwóch z nich. Jednak badania wskazują, że multiscreening, czyli jednoczesne korzystanie z kilku ekranów (np. smartfon i telewizor) wciąż wzrasta[5]. Odbiorcy dzielą swoja uwagę na kilka źródeł, co prawdopodobnie skutkuje zbyt dużym wysiłkiem niektórych zmysłów, a w konsekwencji rozproszeniem użytkownika. Dla postmodernistycznych uczestników komunikacyjnej triady przenikanie się wielu form i narzędzi przekazu wpływa na percepcję i nie zawsze przekłada się na wzrost poziomu wiedzy wśród społeczeństw informacyjnych[6]. Czy zatem istnieje recepta na stałe i pełne zaangażowanie odbiorców dzięki aplikacjom? Do jakiego stopnia aplikacje mogą pomóc nam zrozumieć złożone mechanizmy społeczno-gospodarcze, organizujące życie współczesnych społeczeństw?

Świat aplikacji wydaje się domknięty z punktu widzenia procesu komunikowania. Aplikacje zaspokajają wszystkie jego funkcje, również te odpowiadające za poczucie bezpieczeństwa naszych bliskich i nas samych. Weźmy za przykład aplikację Facebook – w przypadku ataków terrorystycznych, katastrof przyrodniczych, wypadków – daje użytkownikowi możliwość oznaczenia się jako „bezpieczny” w przypadku, kiedy urządzenie jest zlokalizowane w niedalekiej odległości od zdarzenia. Odbiorcami tego komunikatu są nasi znajomi, co daje wiedzę na temat naszej obecnej sytuacji. Jakie jednak będą konsekwencje w przypadku, kiedy wirus zawładnie naszym systemem i zrobi to intencjonalnie, a nam nie zostanie udzielona pomoc, bo „wyświetliło się bezpieczny”? Jakie zagrożenia generuje oparte na algorytmach komunikowanie się poprzez aplikacje?

Domknięty świat aplikacji ma jeszcze inny wymiar. Ponieważ wiele tego typu programów agreguje treści z wielu różnorodnych zasobów globalnej sieci oraz dysponuje wewnętrznymi przeglądarkami, użytkownik nie ma potrzeby wychodzenia poza okno jednej aplikacji. Ten mechanizm tworzy zagrożenie pozyskiwania wiedzy, informacji, opinii tylko z jednego źródła - źródła, które tak naprawdę sami sobie generujemy przy niewidzialnej pomocy rozbudowanych aplikacyjnych algorytmów. Polubione przez nas strony, dodani do znajomych influencerzy, obserwowane kanały na portalach wideo, subskrybowanie stron liderów opinii, podążanie za wpisami trendsetterów, śledzenie postów publikowanych przez naszych znajomych i wiele innych czynności, które wykonujemy w środowisku aplikacji wpływają na to, co widzimy w aplikacji. Czy jesteśmy świadomi, jak bardzo okno aplikacji ogranicza nasze widzenie świata? A może intencjonalnie decydujemy się na to, by wygodna aplikacja zwalniała nas z podejmowania wysiłku poznawczego i upraszczała nasze poruszanie się po wirtualnym świecie nowych technologii?

Badacze mediów coraz częściej podejmują analizy dotyczące samej idei aplikacji i ich funkcjonalności. Ta przestrzeń naukowej eksploracji wydaje się szczególnie istotna w czasach postępującej mediatyzacji kolejnych obszarów życia. Zachęcamy do dyskusji nad problemami, wątpliwościami i tematami dotyczącymi procesu komunikowania w świecie aplikacji, który będzie główną osią dwudniowego spotkania medioznawców w Warszawie podczas VIII Ogólnopolskiej Konferencji Metodologicznej Medioznawców. Jak co roku, obok obrad plenarnych (17 listopada) odbędą się warsztaty metodologiczne medioznawców (16 listopada). VII edycja warsztatów podzielona została na trzy sekcje – Usability (UX) i Design, Facetracking oraz VR (Wirtualna rzeczywistość).

Przypisy

[1] M. Golka, Bariery w komunikowaniu i społeczeństwo (dez)informacyjne, Warszawa 2008.

[2] M. Laskowska, K. Marcyński SAC, Komunikacja społeczna według Benedykta XVI, Kraków 2016, s. 15

[3] Zob. D. McQuail, Teoria komunikowania masowego, Warszawa 2016; W. Pisarek, Wstęp do nauki o komunikowaniu, Warszawa 2008. O komunikowaniu w świecie wirtualnym pisał także Tomasz Komendziński – T. Komendziński, Komunikacja jako podzielanie w świecie wirtualnym. Wokół teorii narzędzi (narzędzia fizyczne, konceptualne, wirtualne), [w:] Współczesne oblicza komunikacji i informacji: problemy, badania, hipotezy, red. E. Głowacka, M. Kowalska, Toruń 2013.

[4] Aplikacja za Słownikiem Języka Polskiego PWN to także: (1) praktyka przygotowująca prawnika do zawodu adwokata, notariusza, prokuratora, radcy prawnego, arbitra lub sędziego, (2) ozdobny wzór wycięty z tkaniny lub skóry, naszyty na inną tkaninę; też: technika zdobnicza polegająca na naszywaniu takich wzorów, (3) zastosowanie czegoś w praktyce, (4) szkolenie oficerów lub podoficerów przechodzących z jednego do drugiego rodzaju broni, (5) podanie, np. o pracę lub o stypendium; https://sjp.pwn.pl/sjp/aplikacja;2550496.html [dostęp: 14.03.2017]

[5] Zob. https://www.wirtualnemedia.pl/artykul/multiscreening-powszechny-wsrod-internautow-w-gore-shifting-infografika [dostęp: 14.03.2017]; https://www.brief.pl/artykul,2089,raport_multiscreening_2014.html [dostęp: 14.03.2017]; https://www.brief.pl/artykul,3145,multiscreening_w_liczbach.html [dostęp: 14.03.2017].

[6] M. Szpunar, Internet – medium informacji versus dezinformacji, „E-mentor”, 2 (19)/2007, Warszawa 2007.

Bibliografia

M. Golka, Bariery w komunikowaniu i społeczeństwo (dez)informacyjne, Warszawa 2008.

T. Komendziński, Komunikacja jako podzielanie w świecie wirtualnym. Wokół teorii narzędzi (narzędzia fizyczne, konceptualne, wirtualne), [w:] Współczesne oblicza komunikacji i informacji: problemy, badania, hipotezy, red. E. Głowacka, M. Kowalska, Toruń 2013.

M. Laskowska, K. Marcyński SAC, Komunikacja społeczna według Benedykta XVI, Kraków 2016.

D. McQuail, Teoria komunikowania masowego, Warszawa 2016.

W. Pisarek, Wstęp do nauki o komunikowaniu, Warszawa 2008.

Słownik Języka Polskiego PWN, https://sjp.pwn.pl/sjp/aplikacja;2550496.html [dostęp: 14.03.2017]

M. Szpunar, Internet – medium informacji versus dezinformacji, „E-mentor”, 2 (19)/2007, Warszawa 2007.